Las mesas del Irati, Villanueva de Aezkoa

Hoy nos vamos al mirador que hay sobre Villanueva de Aezkoa (Hiriberri) para ver su interesante mesa panorámica. Puedes ir al resto de Mesas del Irati pulsando en este enlace.

Propio de zonas de clima húmedo, el hórreo guarda el grano a salvo de la humedad y los roedores. Declarados Bien de Interés Cultural, quince de los veintidós que se conservan en Navarra están en Aezkoa, cuatro en Hiriberri y Orbaizeta, tres en Aria y uno en Garaioa, Orbara, Aribe y Garralda.

Las calizas del Paleoceno (aprox. 65 millones de años) del Berrendi forman un sinclinal “colgado”, un antiguo valle de plegamiento en lo alto de una montaña moderna. Las montañas originales fueron desmanteladas por la erosión.

Aezkoa posee fuero propio, concedido por Sancho el Sabio en 1169. En 1462 los vecinos obtuvieron la “Hidalguía Colectiva” que les iguala ante la Ley. Los sucesivos reyes navarros y castellanos juraron el Fuero de Aezkoa hasta 1609.

Las casas aezkoanas siguen el patrón pirenaico, construidas en piedra y madera de la zona, con tejados de fuerte pendiente para evacuar la nieve. La familia pertenece a la casa y no al revés. Su nombre se transmite a sus moradores. Algunos se conocen desde 1366.

El boj es un arbusto mediterráneo de hoja perenne. Con su dura madera los artesanos de Hiriberri tallaban cucharas y “katedrak”, una pequeña silla para sentarse junto al fuego. Por eso en Aezkoa se conoce a los de Hiriberri como “catedráticos”.

Los roquedos más altos alojan fauna exclusiva adaptada a sus duras condiciones de vida. Es el caso de la chova piquigualda, córvido colonial que nidifica en las grietas y oquedades de Berrendi y Urkulu.

. . . .

Garaia klima hezea duten lekuetako berezkoa da, eta aleak hezetasuna eta karraskarietatik babesteko erabiltzen zen. Interes Kulturaleko Ondarea deklaratu ziren. Nafarroan dauden hogeita bitik  hamabost Aezkoan daude: lau Hiriberri eta Orbaitzetan, hiru Arian eta bana Garaioa, Orbara, Aribe eta Garraldan.

Berrendiko paleozenoko kareharriek (65 milioi urte gutxi gora behera) “esekiriko”  sinklinala egiten dute eta mendi berri baten gaineko tolesdura-haran zaharra da. Erosioak desegin zituen garai horren aurreko mendiak.

Aezkoak foru propioa dauka, Santxo Jakitunak 1169. urtean emandakoa. 1462an aetzek “haran-kaperatasuna” lortu zuten eta horri esker, legeari dagokionez, denak berdinak dira. Ondorengo Nafarroako zein Gaztelako errege guztiek Aezkoako Forua zin egin zuten 1609. urtera arte.

Aezkoako etxeak, Pirinioetako ereduari jarraikiz, harriz eta egurrez eginda daude. Teilatu pikoak dituzte elurra irristatzeko. Familia etxearena da, ez alderantziz. Haren izena bertan bizi direnei ematen zaie. Etxe batzuen izenak ezagunak dira 1366. urtetik.

Ezpela hosto iraunkorreko zuhaixka mediterraneoa da. Zura gogorra duenez, Hiriberriko artisauek zaleak eta “katedrak” (supazterraren ondoan esertzeko aulkitxoak) egiteko erabiltzen zuten. Horregatik, Hiriberrikoei “katedratikoak” esaten zaie.

Harkaitzik garaienetan berezko fauna dago, bizitzeko baldintza gogorretara egokituta dagoena. Belatxinga mokohoria, esaterako, Berrendi eta Urkuluko arrail eta zuloetan habia egiten duen korbidoa da.

. . . .

Propre aux régions à climat humide, le grenier conserve le grain à l’abri de l’humidité et des rongeurs. Déclarés Biens d’Intérêt Culturel, quinze des vingt-deux greniers qui sont conservés en Navarre se trouvent à Aezkoa, quatre à Hiriberri et Orbaizeta, trois à Aria et un à Garaioa, Orbara, Aribe et Garralda.

Les calcaires du Paléocène (environ 65 millions d’années)  du Berrendi forment un synclinal “perché”, une ancienne vallée de plissement au sommet d’une montagne moderne. Les montagnes d’origine ont été démantelées par l’érosion.

Aezkoa possède sa propre juridiction, accordée par Sanche le Sage en 1169. En 1462, les habitants obtinrent la “Noblesse Collective” par laquelle ils devenaient égau x devant la Loi. Les rois successifs navarrais et castillans prêtèrent serment devant la Juridictiond’Aezkoa jusqu’en 1609.

Les maisons “aezcoanas” suivent le modèle pyrénéen, construites en pierre et bois de la région, avec des toitures à forte pente pour évacuer la neige. La famille appartient à la maison et non l’inverse. Leur nom est transmis à leurs habitants. Certains remontent à 1366.

Le buis est un arbuste méditerranéen à feuilles persistantes. Avec son bois dur, les artisans d’Hiriberri sculptaient des cuillères et “katedrak”, une petite chaise pour s’asseoir près du feu. C’est pourquoi les habitants d’Aezkoa surnomment ceux d’Hiriberri “catedráticos” (chaisiers).

Les rochers les plus élevés abritent une faune exclusive adaptée à ses conditions de vie extrêmes. C’est le cas du chocard à bec jaune, corvidé colonial qui niche dans les crevasses et creux de Berrendi et d’Urkulu.